تحریم‌ها، دورکاری و وضعیت بازار کار

یک تحلیل‌گر بازار کار، دورکاری را تجربه ممتازی می‌داند که در صورت نبود رشد اقتصادی، می‌تواند به تهدیدی برای بازار کار تبدیل شود و سهم شاغلان پاره‌وقتی را که دستمزدهای پایین دریافت می‌کنند در کل جمعیت شاغل افزایش دهد.

در ایرناپلاس بخوانید

اواخر سال ۱۳۹۸ و همزمان با همه‌گیری کرونا در کشور، شاهد قطع همکاری بنگاه‌های کوچک و بزرگ اقتصادی با کارکنان خود بودیم. این موضوع به ویژه در بخش گردشگری که از پاییز همان سال با شوک‌های متعددی مواجه شد، به روشنی قابل مشاهده بود.
پس از همه‌گیری کرونا و از رونق افتادن سفرهایی که معمولاً از اسفندماه آغاز می‌شود، کسب‌وکارهای این حوزه توان پرداخت حقوق و دستمزد را نداشتند و با بخشی از نیروهای خود خداحافظی کردند.
این موضوع در سال ۱۳۹۹ از بخش گردشگری به دیگر بخش‌های اقتصادی سرایت کرد؛ تا جایی که دولت، پرداخت‌های حمایتی به کسب‌وکارهای آسیب‌دیده را مشروط به حفظ اشتغال کرد.
با اینکه آمارها نشان‌دهنده کاهش نرخ بیکاری در ۹ ماه نخست سال گذشته است، اما بررسی نرخ مشارکت اقتصادی در کنار نرخ بیکاری نشان‌دهنده کاهش عرضه نیروی کار از زمستان ۱۳۹۸ است.

 

نرخ مشارکت اقتصادی، نسبت جمعیت فعال به جمعیت در سنِ کار را نشان می‌دهد. جمعیت فعال به معنای افراد شاغل به‌علاوه افراد بیکار در جست‌وجوی کار است.
نرخ بیکاری نیز نسبت جمعیت بیکار به جمعیت فعال را نشان می‌دهد. بنابراین به‌نظر می‌رسد کاهش نرخ بیکاری در سه فصل نخست سال گذشته، به دلیل کاهش نرخ مشارکت اقتصادی و ناشی از کاهش جمعیت فعال است.

حال پرسش اینجاست که در سال جدید، فرصت‌های شغلی به اندازه‌ای وجود خواهد داشت که علاوه بر جمعیت بیکار، مشارکت اقتصادی ناامیدشدگان از جست‌وجوی کار را نیز به بازار بیاورد؟

دوگانه اشتغال در سال ۱۴۰۰
زهرا کریمی عضو هیات علمی دانشگاه مازندران و تحلیل‌گر بازار کار در این رابطه به ایرناپلاس گفت: عوامل متعددی بر بازار کار سال ۱۴۰۰ اثر می‌گذارند و آثار متضادی دارند. از یک طرف، تورم، مصرف مردم را کاهش داده و کاهش مصرف نیز بر کسب‌وکارها اثر می‌گذارد و ممکن است کسب‌وکارها به دلایل مختلف از جمله ورشکستگی از بازار خارج شوند.

کریمی ادامه داد: در عین حال بسیاری از کسب‌وکارهایی که بر اثر کرونا به شدت آسیب دیده بودند به آرامی در حال بهبود هستند و ضربه سختی که از اواخر سال ۱۳۹۸ و به‌ویژه نیمه سال گذشته به بخش‌های مختلف وارد شد، تا حدی در حال جبران است. اما در بخشی مانند گردشگری که کاربر است، همچنان تغییرات امیدوارکننده‌ای دیده نمی‌شود و هتل‌ها، رستوران‌ها و سایر بخش‌های مرتبط با اقتصاد گردشگری با وجود آسیب جدی هنوز به شرایط عادی بازنگشته‌اند.

این تحلیل‌گر بازار کار همچنین با یادآوری تفاوت‌های جنسیتی در بازار کار تأکید کرد: این عوامل، به مجموعه شاغلان و باز کار آسیب‌ زده، اما در این میان، بیشترین آسیب را زنان شاغل متحمل شده‌اند.

پیامدهای تحریم در بازار کار
به گفته این عضو هیات علمی دانشگاه، تصویر بازار کار در آخرین سال قرن، تصویر شفافی نیست زیرا علاوه بر کرونا، تحریم‌ها و نرخ ارز نیز بر این بازار اثرگذارند.
کریمی توضیح داد: در نتیجه بالا رفتن نرخ ارز و مشکل شدن واردات، برخی از صنایع داخلی که وضعیت بسیار نامناسبی داشتند، بهبود یافتند. به عنوان نمونه صنعت کفش به دلیل محدودیت واردات از چین و ترکیه، افزایش تولید را تجربه کرد. این موضوع در تولید لوازم خانگی نیز دیده می‌شود.
البته این بخش‌ها و صنعتی مانند خودروسازی همچنان نیازمند واردات هستند و تا زمانی که در واردات دچار مشکل هستیم این افزایش محصولات نمی‌تواند به‌صورت پویا، اقتصاد را به حرکت درآورد.

وی با تأکید بر اینکه با وجود تحریم‌ها نمی‌توان بر بهبود بازار کار امیدوار بود، گفت: به نظر می‌رسد اگر در سال ۱۴۰۰ مشکل تحریم‌ها حل نشود، تصویر بازار کار نیز تا اندازه‌ای مشابه پارسال خواهد بود و انتظار نمی‌رود در شرایط سخت تحریم‌ها و روابط محدود بین‌المللی، تحول، رونق و پویایی آنچنانی در اقتصاد ایران به‌وجود آید.

وی ادامه داد: اگر تحریم‌ها رفع و فشار از روی اقتصاد ایران برداشته شود، می‌توان انتظار داشت وضعیت بازار کار نیز مانند بسیاری از بخش‌ها تغییر کند زیرا توان بالقوه‌ اقتصاد کشور در نبود تحریم‌ها می‌تواند به خوبی ظرفیت تولیدی بنگاه‌های اقتصادی را در خدمت بگیرد.

کریمی افزود: به عنوان نمونه در صنعت خودرو با اینکه قطعات زیادی تولید می‌شود، اما همچنان به تأمین قطعات محدودی از طریق واردات نیاز داریم تا خودروهای ساخته شده، تکمیل و روانه بازار شوند. بنابراین اگر تحریم‌ها برداشته شود، سال متفاوتی برای اقتصاد ایران خواهیم داشت.

دورکاری، اشتغال ناقص و دستمزدهای پایین
دیگر موضوعی که سال گذشته بر بازار کار ایران و دیگر کشورها تأثیر گذاشت، تجربه دورکاری بود که توانست برخی دیدگاه‌های سنتی که «کار» را به حضور فیزیکی در محلی مشخص محدود می‌کردند، تغییر دهد.

کریمی دورکاری را «تجربه ممتازی در ایران و جهان» دانست و گفت: این تجربه کمک کرد تا اهمیت و کاربرد فناوری و اینترنت برای بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی مشخص شود. همچنین کسب‌وکارهایی جدیدی شکل گرفتند و کسب‌وکارهای اینترنتی نیز رونق پیدا کردند و در نشست‌ها و کنفرانس‌ها نیز افراد فارغ از محدودیت‌های بین‌المللی از کشورهای مختلف حضور یافتند.
وی درباره پیامدهای این تغییر در آینده بدون کرونا گفت: این شرایط جدید در آینده و حتی بدون وجود کرونا نیز می‌تواند نقش مثبتی در اقتصاد ایران و جهان ایفا کند.
اکنون دورکاری به اجباری برای کسب‌وکارها تبدیل شده، اما بعد از آن براساس نیازها می‌تواند درباره ادامه یا توقف آن تصمیم‌گیری کرد. با این حال، دوکاری نیز مانند هر پدیده دیگری، تهدیدها و فرصت‌هایی را با خود به همراه دارد.

این عضو هیات علمی دانشگاه درباره تهدیدهای دورکاری نیز گفت: اگر وضعیت اقتصادی مناسب نباشد، نیروی کار به دنبال موقعیت‌های دورکاری پاره‌وقت با مزدهای پایین می‌رود. بنابراین اگر شرایط اقتصادی مناسبی برقرار نباشد، دورکاری به‌معنای اضافه شدن به آمار اشتغال ناقص یعنی مشاغل پاره‌وقت با مزدی پایین خواهد بود.